‘Afscheid nemen bestaat niet.’ Veel mensen kennen dit liedje van Marco Borsato uit 2003. Een snel rondje Google leert dat de hit negentien weken in de Top-40 heeft gestaan, waarvan acht weken op nummer één. Blijkbaar verwoordt het lied een verlangen dat velen herkennen. Afscheid nemen is moeilijk. We doen het liever niet. Het voelt zo definitief.
In mijn werk staat het thema afscheid nemen de laatste tijd met stip op één. Zo nemen we als organisatie afscheid van een gewaardeerde bestuurder. In therapieën ontmoet ik cliënten die afscheid moesten nemen van geliefden of bekenden vanwege overlijden. En voor alle cliënten komt vroeg of laat ook het moment dat ze afscheid nemen van hun therapeut en de therapie.
"Het valt me op dat de spanning in de kamer direct toeneemt als we in gesprek gaan over afscheid nemen. ‘Daar ben ik niet zo goed in’, hoor ik veel."
Het valt me op dat de spanning in de kamer direct toeneemt als we in gesprek gaan over afscheid nemen. ‘Daar ben ik niet zo goed in’, hoor ik veel. Erover doorsprekend vertellen mensen dat ze het lastig vinden om te bedenken hoe ze het beste afscheid kunnen nemen. Wat wil je doen? Wat wil je zeggen? Hoe geef je vorm aan een afscheidsproces? En als je daar een manier voor vindt, hoe ga je dan om met de pijn die je voelt?
Het bijzondere aan afscheid nemen, is dat die pijn vaak bitterzoet is. Er kan verdriet zijn, gemis, boosheid om wat verloren gaat. Tegelijkertijd laat een afscheid je voelen wat de mooie kanten waren van hetgeen of degene waar je afscheid van neemt. Het warme contact, dat ritueel wat je vaak samen deed, die ene hilarische anekdote. Als het lukt om voor beide kanten van de medaille oog te hebben, kan bewust afscheid nemen heel waardevol zijn.
"Ik zal je een geheim verklappen: ook voor hulpverleners is afscheid nemen geen hobby."
Ik zal je een geheim verklappen: ook voor hulpverleners is afscheid nemen geen hobby. We houden onze cliënten graag bij ons, willen ze behoeden voor pijn, vullen in dat ze ons nodig hebben. Misschien omdat we onszelf graag een goede hulpverlener willen voelen. Of omdat we de pijn van het afscheid zelf ook moeilijk verdragen. Juist dan kan het krachtig zijn om afscheid van de therapie op de agenda te zetten en cliënten de boodschap te geven: ‘Ga maar, ik denk dat je er klaar voor bent. Je kunt het verder weer zelf’. Een mooier afscheidscadeau kun je iemand bijna niet geven.
Annelies Peekstok – van Pelt, GZ-psycholoog bij De Hoop ggz
De column verscheen in het ND op 28 augustus 2021